شروع دفتر با سخنان بزرگ مرد گرانقدر، شیخ شیراز، سعدی شِکر سخن

منت خدای را، عزوجل، که طاعتش موجب قربتت و بشکر اندرش مزید نعمت. هر نفسی که فرو می رود ممّدِ حیاتست و چون بر می آید مفّرح ذات. پس در هر نفسی دو نعمت موجودست و بر هر نعمتی شکری واجب.

از دست و زبانِ که بر آید؟                            کز عهد شکرش بدر آید.

ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند         تا تو نانی بکف آری و بغفلت نخوری

همه از بهر تو سرگشته و فرمانبردار               شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبری

ای مرغ سحر عشق زپروانه بیاموز                 کان سوخته را جان شد و آواز نیامد

این مدعیان در طلبش بی خبرانند                     کانرا که خبر شد خبری باز نیامد

زانگه که ترا بر من مسکین نظر است               آثارم از آفتاب مشهور ترست

گر خود همه عیبها بدین بنده درست                 هر عیب که سلطان بپسندد  هنرست

گلی خوشبوی در حمام روزی                           رسید از دست محبوبی بدستم

بدو گفتم که مشکی یا عبیری                            که از بوی دلاویز تو مستم 

بگفتا من گلی ناچیز بودم                                  ولیکن مدتی با گل نشستم    

کمال همنشین در من اثر کرد                            و گرنه من همان خاکم که هستم 

هر دم از عمر می رود نفسی                             چون نگه می کنم نماند بسی

ای که پنجاه رفت و در خوابی                            مگر این پنج روز را دریابی 

خجل آنکس که رفت و کار نساخت                      کوس رحلت زدند و بار نساخت 

خواب نوشین بامداد رحیل                                  باز دارد پیاده را  ز سبیل

هرکه آمد عمارتی نو ساخت                               رفت و منزل بدیگری پرداخت 

و آن دگر پخت همچنان هوسی                            وین عمارت بسر نبرد کسی 

یار ناپایدار دوست مدار                                     دوستی را نشاید این غدار

نیک و بد چون همی بباید مرد                               خنک آنکس که گوی نیکی برد

برگ عیشی بگور خویش فرست                           کس نیارد ز پس ز پیش فرست

عمر بفرست و آفتاب تموز                                  اندکی ماند و خواجه غرّه هنوز

ای تهی دست رفته در بازار                                 ترسمت پر نیاوری دستار

هر که مزروع خود بخورد بخوید                           وقت خرمنش خوشه باید چید

زبان بریده، بکنجی نشسته، صم بکم                      به از کسی که نباشد زبانش اندر حکم

کنونت که امکان گفتار هست                               بگو ای برادر بلطف و خوشی

که فردا چو پیک اجل درسد                                  بحکم ضرورت زبان درکشی

زبان در دهان ای خردمند چیست؟                        کلیدِ درِ گنجِ صاحب هنر 

چو در بسته باشد چه داند کسی                           که جوهر فروشست یا پیله ور

اگر چه پیشِ خردمند خامشی ادبست                    بوقتِ مصلحت آن به که در سخن کوشی

دو چیز طیره عقلست، دم فَروبستن                      بوقتِ گفتن و گفتن بوقتِ خاموشی

سخندان پرورده پیر کهن                                       بیندیشد آنگه بگوید سخن 

مزن تا توانی بگفتار دم                                          نکو گوی گر دیر گوئی چه غم؟

بیندیش و آنگه  برآور نفس                                    و از آن پیش بس کن که گویند بس

بنطق آدمی بهتر است از دواب                                دواب از تو بهِ! گر نگوئی صواب 

هر که  گردن بدعوی افرازد                                    خویشتن را بگردن اندازد 

سعدی افتاده ایست آزاده                                         کس نیاید بجنگ افتاده 

اول اندیشه و آنگهی گفتار                                       پای بست آمده است و پس دیوار

گر چه شاطر بود خروس بجنگ                               چه زند پیش باز رویین چنگ

گربه شیرست در گرفتن موش                                 لیک موشست در مصاف پلنگ

بماند سالها این نظم و ترتیب                                   ز ما هر ذرّه خاک افتاده جائی

غرض، نقسیست کز ما باز ماند                               که هستی را نمی بینم بقائی

مگر صاحب دلی روزی برحمت                               کند در کار درویشان دعائی